Przygarnij nosorożca! Potrzebny pilnie bezpieczny dom

Pisałam rok temu podczas pierwszej wyprawy do RPA o tragedii, która dotknęła spotkane przeze mnie nosorożce. Zupełnym przypadkiem parę tygodni później miałam okazję opiekować się małym „noskiem”, którego matkę spotkał podobny los, z tym, że ona nie przeżyła ataku i maluch musiał trafić do sierocińca. Wróciłam do tych wspomnień i okazuje się, że pisałam wtedy, iż około 400 nosorożców ginie rocznie z rąk kłusowników, aby wylądować na azjatyckich rynkach. Byłam tam w lutym 2012, a więc raptem półtora roku temu. To straszne, jak zmieniły się statystyki przez ten krótki czas. Tylko w tym roku (a mamy dopiero początek listopada), tylko w Parku Krugera bestialsko zamordowano ponad 700 nosorożców! To znaczy, że codziennie giną średnio 2-3 z nich. Rodzi się znacznie mniej, bo młode pozostaje u boki matki nawet do 3-4 lat. W dzisiejszych czasach ma jednakże coraz mniejsze szanse na przetrwanie – może zginąć jeszcze zanim zdąży mu wyrosnąć porządny róg. Nie mieści mi się to w głowie.

Afryka bez nosorożców byłaby tak samo przykra, jak bez słoni, lwów czy lampartów. To dzikie zwierzęta czynią ją tak niezwykłym kontynentem.

Tym bardziej mogę powiedzieć, że był to zaszczyt pracować z tak niezwykłymi stworzeniami. Tylko od nas zależy czy nosorożce przetrwają, czy też przejdą do legend, dlatego z wielkim zapałem podeszłam do akcji „przeprowadzki”. Park Narodowy Krugera to ponad 2 mln hektarów powierzchni, na której toczy się codzienne życie tysięcy zwierząt. O ile kłusownicy są doskonale uzbrojeni w sprzęt militarny, o tyle strażnicy parku już nieszczególnie, dlatego skuteczne monitorowanie tak dużego obszaru jest, jak udowadniają liczby, praktycznie niemożliwe. Przynajmniej nie z tak słabym wyposażeniem. Jednakże RPA to nie jeden, a dziesiątki parków, z których większość to prywatne tereny, które nie bez powodu przyciągają turystów z całego świata. Są znacznie mniejsze, ale przez to bezpieczniejsze dla żyjących tam zwierząt. Dlatego właśnie częściowo przenosi się je z nadzieją na zapewnienie im spokojnej oazy, gdzie szanse na tragiczny koniec maleją, choć oczywiście wciąż istnieją.

Róg nosorożca to już nie tylko element chińskich wierzeń w jego leczniczą moc. Ostatnio coraz częściej to też modny „narkotyk” na imprezach azjatyckich milionerów i ekskluzywne remedium na… kaca.

W pięć dni mieliśmy przetransportować 30 nosorożców do innych parków. Pamiętam, że na początku okropnie się stresowałam, ale pod koniec tygodnia nabrałam już wprawy i czułam się pewnie. W akcję zaangażowanych było około 30 osób. Zaczynaliśmy bardzo wcześnie, bo około 3 nad ranem. Dom, w którym mieszkałam, był ogrodzony i choć do weterynarzy miałam raptem około 100 metrów od bramy, to o tej porze nawet tak krótki odcinek musiałam pokonać samochodem. W okolicy kręciło się mnóstwo hien, które ujadały przez całą noc, a niedawno lampart zostawił zwłoki upolowanej antylopy w okolicy, więc nie były to przesadne środki ostrożności. Na miejscu pomagałam załadować cały ekwipunek weterynaryjny i wskakiwałam na pakę pick’upa. Było jeszcze zimno, więc otulona w jedyną bluzę i kurtkę, jaką zabrałam do Afryki (kto by się spodziewał, że będą potrzebne?), mknęłam razem z resztą ekipy przez ciemny busz. Niekiedy z drzemki wyrywało mnie ostre hamowanie, które znaczyło, że mamy gości. Raz stado bawołów akurat przechodziło na drugą stronę, to likaony zajęte swoimi sprawami przebiegły przed maską, innym razem zaś trzy dorosłe lwice niechętnie ustąpiły nam drogi. Jechaliśmy dalej. Dopiero, gdy znad rozwianej roślinności ukazywał się helikopter, hałas jego śmigieł sygnalizował, że jesteśmy na miejscu.

Ekipa gotowa do akcji!

Wtedy wszystko nabierało tempa. Ludzie wyskakiwali z aut chwytając liny, pudła z lekami, kubły z wodą, ręczniki i inne „przybory” do łapania nosorożców. Każdy miał swoje zadanie do wykonania: jedni dbali, żeby zwierzę się nie przegrzało, inni wwiercali mikroczipy do rogu. Ja miałam za zadanie jak najszybciej zebrać wszystkie próbki, które po powrocie analizowałam w laboratorium, a więc włosy, tkankę z ucha, krew, kał i kleszcze. Monitorowałam funkcje życiowe znieczulonych zwierząt i podawałam środek odwracający działanie anestetyków. Matki były przenoszone razem ze swoim potomstwem, więc niekiedy musiałam obsługiwać dwóch pacjentów na raz, ale byłam członkiem doświadczonego zespołu, więc mogłam zawsze liczyć na czyjeś wsparcie. Ależ to były emocje!

Pobieram krew – musiałam napełnić aż 12 probówek.

Zbieram kleszcze

Mama z małym

Pobieram kał

Aby przebić igłą tak grubą skórę musiałam używać obu rąk.

Weterynarz, który znieczulał nosorożce, strzelał do nich z helikoptera bardzo silnym środkiem zwanym etorfiną (M99) – opioidem o mocy morfiny razy tysiąc. Nawet jedna kropla tego leku przypadkowo rozlana na skórę jest w stanie zabić człowieka (o ile w porę nie poda się antidotum), więc trzeba było się z nim obchodzić ze szczególną ostrożnością. Ja wolałam trzymać się z daleka, ponieważ nie ufam sobie jeszcze na tyle, żeby brać do rąk tak niebezpieczną substancję. Jednakże dla miejscowych weterynarzy to codzienność, które nie wywiera już żadnego wrażenia. Dr Buss nawet nabierał lek bez rękawiczek twierdząc, że z gołymi rękami zwiększa swoją czujność. Cóż… każdy ma swoje metody. Kiedy spytałam go, czy zdarzyło mu się kiedykolwiek rozlać M99 na siebie, ze stoickim spokojem odparł, że owszem tak, kiedy nabierał lek w trakcie lotu helikopterem, którym nagle zatrzęsło. W ogóle to wszyscy weterynarze dzikich zwierząt, których zna, przeżyli podobne zagrożenie. Ja jednak wolałam nie ryzykować.

Specjalna strzykawka ze środkiem znieczulającym

Okazało się, że moje chcenie w rzeczywistości niekoniecznie mogło mieć jakiekolwiek znaczenie. Kiedy grupa ludzi próbowała przewrócić jednego z nosorożców na drugą stronę, bez namysłu podbiegłam z pomocą. Pchałam ile sił, nie patrząc na to, że miałam zakrwawione ręce – przecież i tak byłam już cała brudna – pomyślałam. Kiedy wreszcie udało nam się obrócić ciężkie zwierzę, uderzyła we mnie paraliżująca myśl: dotykałam nosorożca w okolicy zadu, dokładnie tam, gdzie przed chwilą była strzałka z etorfiną, a krew na moich rękach pochodzi z rany postrzałowej. Teoretycznie więc może być tam śladowa ilość leku, który nie zdążył się wchłonąć. Nawet taka mała ilość może być dla mnie śmiertelnie niebezpieczna. Spojrzałam z trwogą na Dr Buss’a i chyba miałam bardzo przerażoną minę, bo nie musiałam nic mówić, żeby załapał, co chodzi mi po głowie. Zapytał jak się czuję, kazał mi obmyć ręce ciepłą wodą i stwierdził, że powinno być „okej”. Nie uspokoiło mnie to i przez najbliższe dziesięć minut analizowałam, czy czuję się słabo i jakoś tak dziwnie, bo jednak coś się dzieje, czy po prostu jest to efekt stresu (a nawet paniki). Minęło pół godziny i… nic. Żyłam, czułam się świetnie. Chwilowe wątpliwości zniknęły tak szybko, jak się pojawiły. Stwierdziłam w duchu, że mimo wszystko nadal chcę być weterynarzem dzikich zwierząt. Jak to mówią, jest ryzyko, jest zabawa.

W świecie nosorożców

Odkąd wróciłam, powtarzam często, że tęsknię za Afryką. I tak też jest, ale wyznam coś jeszcze – w szczególności zakochałam się w nosorożcach i to od pierwszego wejrzenia, kiedy półtoramiesięczne maleństwo prawie wpadło na mnie z rozpędu. Nasze pierwsze spotkanie skończyło się licznymi siniakami i otarciami na moich nogach, a potem dowiedziałam się, że mam zostać mamą tego rozbrykanego malucha. Odnoszę wrażenie, że dopiero wtedy zaczęła się moja przygoda z najdzikszą odsłoną Afryki, która nie wiadomo kiedy skradła moje serce i teraz nie pozwala o sobie zapomnieć…

To maleństwo skradło moje serce!

Przyjmując z entuzjazmem tę wiadomość, nie zdawałam sobie jeszcze sprawy, że czekają mnie w większości długie i nieprzespane noce. Kiedy zmęczona Danny położyła w końcu głowę na moich kolanach i usnęła cichutko pochrapując, mogłam zamknąć oczy i wsłuchiwać się w przeciągłe wycie hien i nawołujące się z dwóch stron lwy. Wówczas nie liczyło się nic więcej – tylko ta chwila bliskości z moją wymarzoną Afryką, kiedy mogłam poczuć się jej częścią.

Afryka, nosorożce i ja! Tutaj z Delą

Pisałam już wcześniej o mordzie nosorożców, które giną w odwiecznej wojnie ludzkości o bogactwo. Napędzają ją bezpodstawne wierzenia w leczniczą moc ich rogu. Życie biologicznej matki Danny zostało przelane w banknoty, kiedy mała miała dopiero trzy tygodnie. Bezbronna, w pełnym niebezpieczeństw buszu, stałaby się szybko pożywieniem dla drapieżników. Jednakże ktoś w porę odnalazł ją błąkającą się przy zwłokach i powiadomił Moholoholo Wildlife Centre. Obrońcy zwierząt zdecydowali się w miarę możliwości zastąpić maleństwu matkę i nauczyć ją, jak żyją nosorożce, tak żeby kiedyś mogła powrócić do swojego świata. W naturze usamodzielnienie się nosorożca zajmuje aż dwa lata, więc będzie to długotrwałe i wymagające zajęcie. Na szczęście pracownicy Moholoholo znają się na tym najlepiej, gdyż na nie-szczęście robili to już wcześniej. Wiele razy…

Młode nosorożce potrzebują stałej opieki - również w nocy, więc śpimy razem w klinice

Przyznaję, że opieka nad małym nosorożcem była wyczerpująca, ale zmęczenie to pozwalało mi się cieszyć myślą, że chociaż w małym stopniu przyczyniam się do ocalenia tych cudownych stworzeń. Ponieważ dla młodych już samo przebywanie z ludźmi w zupełnie innym otoczeniu jest ogromnym stresem, może to skutkować wrzodami żołądka. Dlatego Danny zapobiegawczo dostawała codziennie leki, a także inne niezbędne suplementy. Wielką butlę mleka pochłaniała w pół minuty, chociaż karmiłam ją dokładnie co trzy godziny przez całą dobę. Kiedy robiła się głodna, szturchała mnie niedelikatnie swoim niewyrośniętym rogiem i kwiczała znacząco. Już po kilku dniach zaczęłam rozróżniać jej odgłosy, kiedy była podekscytowana lub śpiąca. Kolejnych parę dni później nauczyłam się jej odpowiadać – tak, jak robiłaby to prawdziwa mama nosorożec.

Danny szaleje za mleczkiem!

To naturalne, że nosorożec pod pachami lub też pod ogonem nosi małych intruzów – kleszcze. Dlatego kiedy i Danny dostała swoje pierwsze, nie wolno mi było ich usuwać, gdyż mając wrócić kiedyś na wolność, musiała przyzwyczaić się do rozmaitej flory bakteryjnej i pasożytniczej. W walce z kleszczami dopuszczalne były tylko zasady buszu, a nie ma lepszej metody niż kąpiel w błocie. Tylko jak wytłumaczyć małemu nosorożcowi, że ma się wytarzać w tamtej dziurze w ziemi pod drzewkiem? Proste – trzeba się wykąpać razem z nim!

Ta dwulatka potrafi już pokazać, kiedy jej się coś nie podoba. I lepiej nie stać jej wtedy na drodze!

Danny nie jest jedynym nosorożcem, który znalazł tymczasowy dom w Moholoholo. Dwuletnia Dela kocha towarzystwo, ale niecierpliwi się na każdy spacer do parku. Kiedy była mała, utknęła w błocie i przez kilka dni bezskutecznie próbowała się wydostać. Ratownicy obserwowali ją z ukrycia, ale kiedy po pewnym czasie matka opuściła swoje młode, zdecydowali się wkroczyć z pomocą. Teraz Dela jest już gotowa do wypuszczenia na wolność i czeka na akceptację przez władze parku. Ponieważ w nowy etap w życiu nie powinna wkraczać sama, specjalnie dla niej zostanie kupiony samiec w podobnym wieku. Kiedy już się poznają, otwarta zostanie przed nimi brama ku wolności i będą mogli pomaszerować swoją ścieżką.

Na spacerze z Delą

Oprócz lekcji z codziennej opieki nad nosorożcami miałam również okazję wertować liczne pliki i protokoły ośrodka zebrane przez lata pracy z tymi zwierzętami. Chłonęłam łapczywie każdą informację na temat ich zdrowia, jego zaburzeń i metod leczenia. Zdobyłam dzięki temu wiedzę, której nie znalazłabym w żadnej książce weterynaryjnej, a także cenne doświadczenie, jak chociażby kiedy usiłowałam uporać się z biegunką Danny (czyt. z chorobą i tym, co zostało wszędzie na podłodze kliniki…) lub gdy szukałam tętnicy do zbadania tętna czy też mierzyłam temperaturę biegnąc za niezadowoloną z tego faktu Delą. Wyznam więc coś jeszcze – przygoda z nosorożcami to moje najcudowniejsze przeżycie w Afryce. Wspomnienie, które każe mi wracać, powołanie, które nadaje rytm mojemu życiu. Mam więc nadzieję, że to dopiero początek…

Czyż nie jest piękna?