Przygarnij nosorożca! Potrzebny pilnie bezpieczny dom

Pisałam rok temu podczas pierwszej wyprawy do RPA o tragedii, która dotknęła spotkane przeze mnie nosorożce. Zupełnym przypadkiem parę tygodni później miałam okazję opiekować się małym „noskiem”, którego matkę spotkał podobny los, z tym, że ona nie przeżyła ataku i maluch musiał trafić do sierocińca. Wróciłam do tych wspomnień i okazuje się, że pisałam wtedy, iż około 400 nosorożców ginie rocznie z rąk kłusowników, aby wylądować na azjatyckich rynkach. Byłam tam w lutym 2012, a więc raptem półtora roku temu. To straszne, jak zmieniły się statystyki przez ten krótki czas. Tylko w tym roku (a mamy dopiero początek listopada), tylko w Parku Krugera bestialsko zamordowano ponad 700 nosorożców! To znaczy, że codziennie giną średnio 2-3 z nich. Rodzi się znacznie mniej, bo młode pozostaje u boki matki nawet do 3-4 lat. W dzisiejszych czasach ma jednakże coraz mniejsze szanse na przetrwanie – może zginąć jeszcze zanim zdąży mu wyrosnąć porządny róg. Nie mieści mi się to w głowie.

Afryka bez nosorożców byłaby tak samo przykra, jak bez słoni, lwów czy lampartów. To dzikie zwierzęta czynią ją tak niezwykłym kontynentem.

Tym bardziej mogę powiedzieć, że był to zaszczyt pracować z tak niezwykłymi stworzeniami. Tylko od nas zależy czy nosorożce przetrwają, czy też przejdą do legend, dlatego z wielkim zapałem podeszłam do akcji „przeprowadzki”. Park Narodowy Krugera to ponad 2 mln hektarów powierzchni, na której toczy się codzienne życie tysięcy zwierząt. O ile kłusownicy są doskonale uzbrojeni w sprzęt militarny, o tyle strażnicy parku już nieszczególnie, dlatego skuteczne monitorowanie tak dużego obszaru jest, jak udowadniają liczby, praktycznie niemożliwe. Przynajmniej nie z tak słabym wyposażeniem. Jednakże RPA to nie jeden, a dziesiątki parków, z których większość to prywatne tereny, które nie bez powodu przyciągają turystów z całego świata. Są znacznie mniejsze, ale przez to bezpieczniejsze dla żyjących tam zwierząt. Dlatego właśnie częściowo przenosi się je z nadzieją na zapewnienie im spokojnej oazy, gdzie szanse na tragiczny koniec maleją, choć oczywiście wciąż istnieją.

Róg nosorożca to już nie tylko element chińskich wierzeń w jego leczniczą moc. Ostatnio coraz częściej to też modny „narkotyk” na imprezach azjatyckich milionerów i ekskluzywne remedium na… kaca.

W pięć dni mieliśmy przetransportować 30 nosorożców do innych parków. Pamiętam, że na początku okropnie się stresowałam, ale pod koniec tygodnia nabrałam już wprawy i czułam się pewnie. W akcję zaangażowanych było około 30 osób. Zaczynaliśmy bardzo wcześnie, bo około 3 nad ranem. Dom, w którym mieszkałam, był ogrodzony i choć do weterynarzy miałam raptem około 100 metrów od bramy, to o tej porze nawet tak krótki odcinek musiałam pokonać samochodem. W okolicy kręciło się mnóstwo hien, które ujadały przez całą noc, a niedawno lampart zostawił zwłoki upolowanej antylopy w okolicy, więc nie były to przesadne środki ostrożności. Na miejscu pomagałam załadować cały ekwipunek weterynaryjny i wskakiwałam na pakę pick’upa. Było jeszcze zimno, więc otulona w jedyną bluzę i kurtkę, jaką zabrałam do Afryki (kto by się spodziewał, że będą potrzebne?), mknęłam razem z resztą ekipy przez ciemny busz. Niekiedy z drzemki wyrywało mnie ostre hamowanie, które znaczyło, że mamy gości. Raz stado bawołów akurat przechodziło na drugą stronę, to likaony zajęte swoimi sprawami przebiegły przed maską, innym razem zaś trzy dorosłe lwice niechętnie ustąpiły nam drogi. Jechaliśmy dalej. Dopiero, gdy znad rozwianej roślinności ukazywał się helikopter, hałas jego śmigieł sygnalizował, że jesteśmy na miejscu.

Ekipa gotowa do akcji!

Wtedy wszystko nabierało tempa. Ludzie wyskakiwali z aut chwytając liny, pudła z lekami, kubły z wodą, ręczniki i inne „przybory” do łapania nosorożców. Każdy miał swoje zadanie do wykonania: jedni dbali, żeby zwierzę się nie przegrzało, inni wwiercali mikroczipy do rogu. Ja miałam za zadanie jak najszybciej zebrać wszystkie próbki, które po powrocie analizowałam w laboratorium, a więc włosy, tkankę z ucha, krew, kał i kleszcze. Monitorowałam funkcje życiowe znieczulonych zwierząt i podawałam środek odwracający działanie anestetyków. Matki były przenoszone razem ze swoim potomstwem, więc niekiedy musiałam obsługiwać dwóch pacjentów na raz, ale byłam członkiem doświadczonego zespołu, więc mogłam zawsze liczyć na czyjeś wsparcie. Ależ to były emocje!

Pobieram krew – musiałam napełnić aż 12 probówek.

Zbieram kleszcze

Mama z małym

Pobieram kał

Aby przebić igłą tak grubą skórę musiałam używać obu rąk.

Weterynarz, który znieczulał nosorożce, strzelał do nich z helikoptera bardzo silnym środkiem zwanym etorfiną (M99) – opioidem o mocy morfiny razy tysiąc. Nawet jedna kropla tego leku przypadkowo rozlana na skórę jest w stanie zabić człowieka (o ile w porę nie poda się antidotum), więc trzeba było się z nim obchodzić ze szczególną ostrożnością. Ja wolałam trzymać się z daleka, ponieważ nie ufam sobie jeszcze na tyle, żeby brać do rąk tak niebezpieczną substancję. Jednakże dla miejscowych weterynarzy to codzienność, które nie wywiera już żadnego wrażenia. Dr Buss nawet nabierał lek bez rękawiczek twierdząc, że z gołymi rękami zwiększa swoją czujność. Cóż… każdy ma swoje metody. Kiedy spytałam go, czy zdarzyło mu się kiedykolwiek rozlać M99 na siebie, ze stoickim spokojem odparł, że owszem tak, kiedy nabierał lek w trakcie lotu helikopterem, którym nagle zatrzęsło. W ogóle to wszyscy weterynarze dzikich zwierząt, których zna, przeżyli podobne zagrożenie. Ja jednak wolałam nie ryzykować.

Specjalna strzykawka ze środkiem znieczulającym

Okazało się, że moje chcenie w rzeczywistości niekoniecznie mogło mieć jakiekolwiek znaczenie. Kiedy grupa ludzi próbowała przewrócić jednego z nosorożców na drugą stronę, bez namysłu podbiegłam z pomocą. Pchałam ile sił, nie patrząc na to, że miałam zakrwawione ręce – przecież i tak byłam już cała brudna – pomyślałam. Kiedy wreszcie udało nam się obrócić ciężkie zwierzę, uderzyła we mnie paraliżująca myśl: dotykałam nosorożca w okolicy zadu, dokładnie tam, gdzie przed chwilą była strzałka z etorfiną, a krew na moich rękach pochodzi z rany postrzałowej. Teoretycznie więc może być tam śladowa ilość leku, który nie zdążył się wchłonąć. Nawet taka mała ilość może być dla mnie śmiertelnie niebezpieczna. Spojrzałam z trwogą na Dr Buss’a i chyba miałam bardzo przerażoną minę, bo nie musiałam nic mówić, żeby załapał, co chodzi mi po głowie. Zapytał jak się czuję, kazał mi obmyć ręce ciepłą wodą i stwierdził, że powinno być „okej”. Nie uspokoiło mnie to i przez najbliższe dziesięć minut analizowałam, czy czuję się słabo i jakoś tak dziwnie, bo jednak coś się dzieje, czy po prostu jest to efekt stresu (a nawet paniki). Minęło pół godziny i… nic. Żyłam, czułam się świetnie. Chwilowe wątpliwości zniknęły tak szybko, jak się pojawiły. Stwierdziłam w duchu, że mimo wszystko nadal chcę być weterynarzem dzikich zwierząt. Jak to mówią, jest ryzyko, jest zabawa.

Randka z hieną

Dwudziesta wieczór, zaraz po zachodzie słońca, w delikatnym świetle reflektorów, przy afrykańskiej muzyce, która aż prosiła o pokuszenie i nieodwracalnie przyciągała prowokując do grzechu, rozległ się… głupkowaty śmiech. Za nim podążył odurzający smród. Wytężyłam wzrok, próbując ustalić źródło dźwięków, które zagłuszył ryk konającego bawołu. To właśnie ta melodia podnosiła ciśnienie w tętniących rządzą mordu naczyniach nadchodzących ofiar całej tej zasadzki. A ten słodki zapaszek świeżej padliny… nie mogły się powstrzymać, choć wyraźnie czuły, że coś jest nie tak. Zagrano im więc inną muzykę, dodając odwagi do ostatecznego skoku – tym razem busz przeszył rozdzierający krzyk zarzynanych guźców. Sąsiedzi nie spali tej nocy, to pewne. Kilka cieni przemknęło koło mnie i zniknęło w zaroślach. Coś poruszyło się za mną – odwróciłam się na pięcie, ale jedyne, co naprawdę mogłam zobaczyć, to ciemności, wszystko inne podsuwała mocno podsycona wyobraźnia, która dawała popis jak nigdy dotąd. Słyszałam jednak jak się nawołują, jak podchodzą coraz bliżej. Czasem udało się zobaczyć jedną czy dwie w świetle latarki, ale to je natychmiast płoszyło. Gdy nadszedł odpowiedni moment, wtedy nastąpił strzał! Po nim nastała cisza.

Wyskoczyłam z pick up’a, pociągając za sobą nosze i zaczęłam targać je przez krzaki. Z widocznością było słabo, więc pokaleczyłam sobie nogi przeciskając się między krzakami – jednak krótkie spodenki na randkę z hieną to kiepski pomysł. Serce waliło mi z emocji; wreszcie to było to, na co tak długo czekałam – pierwsza prawdziwa akcja w Afryce, w której mogłam brać czynny udział. Parę minut szukałam hieny, która zdążyła odbiec spory kawałek w głąb buszu, zanim powalił ją z nóg środek znieczulający. Strzałka z różowym kłębuszkiem wystawała z uda – to był idealny strzał. Choć hiena wyglądała na jeszcze młodą, to musiałam się sporo wysilić, żeby przenieść ją na nosze. Niedopasowana czołówka spadała mi na nos tym częściej, im bardziej się spieszyłam. Dokładnie tej samej przynęty, czyli padliny i dźwięków, używa się do złapania lwów, więc mogły być gdzieś w pobliżu, a ta świadomość nie dodawała mi pewności. Kiedy w końcu przeniosłam delikatnie pierwszą pacjentkę (w zasadzie to przeciągnęłam za nogę po ziemi) na nosze, akurat podbiegli pozostali członkowie ekipy i ktoś pomógł mi donieść ją do samochodu. Przecisnęliśmy się z powrotem przez gęsty, kłujący busz i wtedy zdjęłam latarkę z głowy chcąc oświetlić drogę. Serce skoczyło mi wówczas do gardła – oto przede mną kolejna hiena szła dokładnie w moim kierunku! Kiedy oślepiłam ją światłem z czołówki przystanęła, a ja miałam ochotę zrobić to samo, ale osoba z tyłu niosąca ze mną nosze wypchnęła mnie do przodu. Chcąc nie chcąc, musiałam kontynuować drogę do auta, które, ku mojemu zaskoczeniu, okazało się być już bardzo blisko.

Pierwsza hiena, którą udało się złapać

Wtargaliśmy uśpioną hienę na pakę samochodu. Wskoczyłam obok i sprawdziłam funkcje życiowe – tętno i oddechy w normie. Może mało kto się ze mną zgodzi, ale rany! jakaż ona była piękna. I dzika. Ta sierść, masywne szczęki, potężne łapy, cuchnący oddech… Miałam przed sobą wyłączoną ze świadomości hienę i ochotę, by zajrzeć w każdą dziurkę, pomacać każdy jej centymetr kwadratowy – takie zboczenie zawodowe, przed którym postanowiłam się nie powstrzymywać. W końcu nie codziennie można sobie pobadać hienę, a każda okazja jest dobra, żeby się uczyć i zdobywać doświadczenie. Zaaferowana zauważyłam, że jedno udo zwierzęcia jest jakby cieńsze. Wkrótce jednak ruszyliśmy szukać następnych hien i w trakcie jazdy za bardzo trzęsło samochodem, żebym mogła kontynuować moje „badanie”. Wkrótce też ponownie rozległ się krzyk guźców z wielkiego głośnika nad moją głową, więc stetoskop też musiałam odłożyć na bok.

W sumie złapaliśmy trzy hieny. Razem z Tiną i Jo – pozostałymi studentkami, które tak jak ja odbywały praktyki – miałyśmy akurat po jednym pacjencie do monitorowania. Kiedy już dojeżdżaliśmy do bazy, dwie hieny zaczęły wykazywać pierwsze objawy wybudzania się z narkozy. Siedziałam dokładnie przy pysku jednej z nich i nie miałam możliwości zmienić miejsca, ponieważ na pace samochodu, oprócz nas i zwierząt, znajdował się jeszcze cały sprzęt weterynaryjny. Musiałam więc zaufać doświadczeniu lekarzy. Kiedy dojechaliśmy na miejsce, mieliśmy jeszcze trochę czasu, aby pobrać próbki do badań. Spodziewałam się, że studentom będzie wolno co najwyżej popatrzeć, jak to robią zawodowcy, gdyż niestety tak najczęściej wyglądają praktyki na uczelni w Polsce, jednak mimo, iż mieliśmy bardzo mało czasu, natychmiast dostałam igłę w dłoń. Poza pobraniem krwi, tkanek, popłuczyn z tchawicy i innych materiałów do badań, trzeba było wykonać test śródskórny na gruźlicę, która jest poważną chorobą różnych gatunków zwierząt w Parku Krugera. Było to też głównym powodem, dla którego hieny zostały złapane i przetrzymywane przez następne 72 godziny, czyli aż do odczytania wyników testu.

Pobieram krew do badań

Pobieranie popłuczyn z tchawicy

Przy okazji odczytu ponownie pobraliśmy wszystkie próbki od zwierząt. Dr Buss zostawił mnie samą z jedną z hien i poprosił, żebym dokładnie ją zbadała i powiedziała, co mi się u niej nie podoba. Tak się złożyło, iż była to dokładnie ta sama samica, której tylna kończyna już wcześniej mnie zaintrygowała. Wzięłam więc łapę delikatnie w ręce i już chciałam zaopiniować złamanie śródstopia, ale okazało się, że staw skokowy u tych zwierząt zgina się pod znacznie większym kątem niż u domowych psów, co zrozumiałam dopiero, gdy omacałam zdrową kończynę. Problem leżał trzy piętra wyżej – złamanie kości udowej, która była już w fazie gojenia, stąd słabsze mięśnie udowe tej kończyny, która przez ostatni czas była odbarczana. O operacji nie było mowy, gdyż kość trzeba by było ponownie złamać i dopiero wówczas próbować złożyć, a to wiązało się z długim okresem rehabilitacji i problemem późniejszej reintrodukcji do buszu. Dr Buss uznał, iż: jest to zwierzę młode, poza tym w dobrej kondycji, które powinno poradzić sobie na wolności, zwłaszcza, że hieny większość ciężaru swojego ciała utrzymują na przednich łapach. Dziewczyna dostała swoją szansę na przetrwanie.

Złamana noga

Moja pacjentka

Liczny zespół, gdzie każdy jest za coś odpowiedzialny

Wszystkie hieny uzyskały negatywny wynik testu na gruźlicę i zostały ponownie dokładnie zbadane, a następnie załadowane do samochodu. Kontrolowałam ich funkcje życiowe aż dojechaliśmy na miejsce, gdzie mieliśmy ponownie wypuścić je na wolność. Ułożyliśmy je obok siebie, podałam antidotum i odeszliśmy na parę metrów. Siedząc na małej górce obserwowaliśmy, jak każda z nich po kolei się budzi, spogląda na nas nieprzytomnym wzrokiem i wreszcie nabrawszy sił, chwiejnym krokiem odchodzi w busz. Czekaliśmy cierpliwie do samego końca, gdyż pozostawione same sobie, jeszcze pod wpływem środka znieczulającego, byłyby łatwym łupem dla większych drapieżników. Najwięcej czasu potrzebowała hiena ze złamaną nogą. Najpierw podeszła na nie więcej niż 5 metrów ode mnie, a kiedy już złapała pełen pion, bez trudu pobiegła swoją ścieżką, znikając w gęstych zaroślach. Piękny to był widok.

Pierwszy wstał najmłodszy słodziak

Na szyi widać ślad po teście na gruźlicę – wynik negatywny

To tylko ziewnięcie

Ostatnie spojrzenie i odeszła

Ku wolności

W Parku Machia spędziłam równe cztery tygodnie. Dotychczasowe doświadczenia pokazały mi, że dwutygodniowe wyjazdy nie mają sensu. Zanim się człowiek nauczy pracy w nowych warunkach, pozna miejscowych i wkręci w odmienny tryb funkcjonowania, to już musi właśnie wracać. Dlatego wszystkim wyjeżdżającym na jakiekolwiek wolontariaty polecam zostać przynajmniej miesiąc. Oczywiście idealnym rozwiązaniem byłby pobyt jeszcze dłuższy, może pół roku, może nawet cały, ale niestety w moim przypadku obecnie jest to niemożliwe ze względu na studia. Mimo wszystko próbuję korzystać z dostępnego czasu tak bardzo, jak to tylko możliwe. Dlatego oprócz opieki nad Millie, starałam się również pomagać lokalnym weterynarzom w klinice.

Moje miejsce pracy

Skromnie, acz czysto – po krajach azjatyckich ogólny porządek w Boliwii był dla mnie sporym zaskoczeniem

Zadanie nie było łatwe, ponieważ na czterech lekarzy tylko jeden mówił po angielsku. Był on jednocześnie dyrektorem całego ośrodka, więc do kliniki zaglądał tylko czasami, zaś większość czasu spędzał przy papierkowej robocie. Musiałam sobie jakoś radzić i pomagała mi w tym znajomość łaciny oraz pomysłowość w rozmawianiu „na migi”. Około 17.00 każdego dnia wracałam z dżungli, jadłam obiad i szłam prosto do kliniki. Wszelkie dzikie zwierzęta do najprostszych nawet czynności, jak osłuchanie czy omacanie, trzeba każdorazowo znieczulać. Dlatego pacjenci nie przychodzą zbyt licznie do lecznicy, tak jak to bywa z naszymi domowymi pupilami. Weterynarze decydują się na interwencję wyłącznie, kiedy jest to konieczne i starają się wówczas za jednym razem wykonać wszelkie możliwe badania potrzebne w dalszej diagnostyce. Wobec tego w dniach wolnych od pacjentów, zajmowałam się programem antyparazytologicznym zwierząt. Mówiąc kolokwialnie – oglądałam kupy pod mikroskopem w poszukiwaniu robali, które najczęściej znajdowałam. Mimo, że co do standardów higienicznych w ośrodku nie mam absolutnie żadnych zastrzeżeń, to ciężko jednak było uniknąć gości z zewnątrz. Całymi chmarami przybywały zwłaszcza kapucynki, które bawiły się z tymi mieszkającymi w parku, a przy każdej możliwej sposobności podkradały owoce i warzywa. Myślę, że to główna przyczyna częstego zarobaczenia zwierząt, jednakże biorąc pod uwagę, że zwierzęta mają żyć kiedyś na wolności, lepiej, aby znały panującą w dżungli mikroflorę.

Najbardziej ciekawskie zwierzę świata

Niekiedy do naszej lecznicy przychodzili miejscowi z okolicznych wiosek wraz ze swoimi psami, które przynosili zawsze… w workach na ziemniaki. Dobrze jednak, że w ogóle szukali pomocy dla swoich podopiecznych, co było ciężkie do przetłumaczenia właścicielom zwierząt w Indiach. Tutaj ludzie byli bardzo mili i żyli w pewnej symbiozie z otaczającą przyrodą oraz zwierzętami. Raz późnym wieczorem, kiedy właśnie mieliśmy zamykać klinikę, przybiegł pan ze szczeniakiem pogryzionym przez węża w podgardle (!). Ogromna opuchlizna powodowała, że pies z trudem łapał oddech, chociaż poza tym był w dobrej kondycji. Dostał antytoksynę, a ja czuwałam przy nim niemal do rana. Na drugi dzień właściciel przyszedł podziękować za pomoc, powiedział, że pies ma się świetnie. A mnie, przyszłemu weterynarzowi stojącemu na samym początku swojej kariery, zrobiło się cieplutko w serduchu 🙂

Niedoszła ofiara węża w… worku na ziemniaki

Wspominałam już na blogu o ostronosach. To takie niewielkie drapieżne ssaki o bardzo długich ryjkach, które wszędzie wścibiają. Łatwo dają się oswoić, choć mają ostre pazury i zęby, dzięki którym jedna wolontariuszka nabawiła się szwów na ręce. Spośród całego stada sześć osobników zostało uznanych za gotowe do wypuszczenia do dżungli. Przedtem jednak konieczne było pobranie im krwi do laboratorium, aby nowy rozdział w życiu mogły rozpocząć zdrowe i w pełni sił. Dwa inne samce z kolei miały całkowicie wyłysiałe ogony, jak się później dowiedziałam, na skutek stresu. Często trafiają do ośrodka w takim właśnie stanie, ale przy odpowiednich warunkach z powrotem porastają rudym włosem.

Łysy ogon to jeden z problemów tego osobnika

U zdrowych ostronosów ogon jest pręgowany, puszysty i widoczny z daleka

Większość zwierząt do parku trafiła z marketów, gdzie nielegalnie handluje się żywym towarem. Chociaż park jest już pełny, a środki finansowe są niewystarczające, to jednak podopiecznych wciąż przybywa. Tylko podczas mojego pobytu przywieziono dwie papugi, w tym jedną, przepiękną arę, pekari – świniowatą krewną hipopotama, a także młode małpki . Jedna, z gatunku saimiri (ang. squirell monkey) została dokładnie przebadana, a kiedy po dwóch dniach ukończono budowę nowej klatki specjalnie dla niej, uciekła przeciskając się przez niedostatecznie wąskie kraty. Zajęło jej to około dwóch sekund. Druga, nieśmiała i przestraszona, z gatunku czepiaków, szybko ujęła serca wszystkich wolontariuszy. Małpy te nazywa się po angielsku spider monkey (małpa pająk), ze względu na ich nieproporcjonalnie długie, czarne kończyny. Część z nowo przybyłych zwierząt, po badaniu weterynaryjnym, zostaje odesłana do innego parku wgłąb dżungli. Jest to kolejny, trzeci już w trakcie budowy park należący do tej samej organizacji. Położony głębiej w tropikalnym lesie dysponuje znacznie większą powierzchnią, a kiedy zostanie całkowicie ukończony, będzie mógł pomieścić wiele zwierzęcych sierot z szansą na nowe, lepsze życie.

W ptaszarni nie dało się uniknąć zaczepiania przez papugi wykrzykujące Hola! (hiszp. cześć)

Młode samice mają największe szanse na przystosowanie i powrót na wolność. Mam nadzieję, że i jej się uda!